Aardwarmte

Wat is aardwarmte?

Aardwarmte of geothermie is afkomstig van een diepte van 500 meter of dieper, en ontstaan in de kern van de aarde. Diep in de bodem ligt warm water opgeslagen in poreuze zand- en gesteentelagen. Hoe dieper in de aarde, hoe warmer het wordt; met iedere kilometer diepte stijgt de temperatuur met ongeveer 30˚C. Bij geothermie wordt het warme water opgepompt. Dit hete water wordt via een warmtewisselaar langs koud water gevoerd. Daarbij neemt het koude water de temperatuur over van het hete water. Dit heet geworden water wordt gebruikt in een stadswarmtenet. Het koud geworden water wordt teruggepompt in de bodem. Aardwarmte is een potentiële warmtebron om het warmtenet mee te voeden, en daarmee onze huizen te verwarmen en warm water uit de kraan te krijgen. Lees meer over hoe aardwarmte werkt op hoewerktaardwarmte.nl.

Waarom wordt er naar aardwarmte gezocht?

Aardwarmte is een duurzaam en betrouwbaar alternatief voor aardgas. Het is namelijk niet afhankelijk van weersomstandigheden zoals zon en wind. Geothermie is beschikbaar in Nederland, en daardoor worden we minder afhankelijkheid van energie van andere landen.

Wat is ultradiepe geothermie?

Ultradiepe geothermie (UDG) is aardwarmte die wordt gewonnen op een diepte van meer dan 4 kilometer. De techniek van geothermie/aardwarmte is al lang bekend. De meest gebruikelijke diepte was 2 tot 3 km. Omdat niet op alle plekken de gesteentes geschikt zijn, is gezocht naar de kansen op grotere diepte (vandaar de term ultradiep). Water op deze diepte in Nederland heeft een hogere temperatuur dan 120 graden en is daarom ook goed te gebruiken in de industrie waar vaak hoge temperaturen nodig zijn.

Wat is het verschil tussen geothermie en ultradiepe geothermie?

Door alle olie- en gasboringen in Nederland weten we meer van de ondergrond tussen de 2-3 kilometer. Slechts een beperkt aantal boringen zijn dieper dan 4 kilometer geweest. Hierdoor weten we weinig af van de diepere ondergrond. Ook technisch is geothermie op grote diepte moeilijker vanwege de hogere temperaturen en de druk. In Nederland hebben we dus nog niet zo diep geboord naar aardwarmte, maar de verwachting is dat we in over enkele jaren de eerste ultradiepe geothermie projecten kunnen realiseren.

Is de grond in Almere overal geschikt voor aardwarmte?

Energie Beheer Nederland (EBN) onderzoekt de komende jaren samen met TNO waar de ondergrond in Nederland mogelijk geschikt is voor aardwarmtewinning. Dat doen zij in opdracht van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat. Dit heet het SCAN-project. De resultaten van het onderzoek worden na 2020 verwacht. De eerste onderzoeken hebben plaatsgevonden op Almeers grondgebied en zien er hoopvol uit.

Is er al ervaring met ultradiepe geothermie in het buitenland?

 In het buitenland wordt al wel op verschillende plekken hoge temperatuur geothermie gewonnen, vooral in gebieden waar deze hoge temperaturen veel ondieper te vinden zijn, zoals in IJsland en Italië. In Duitsland wordt hoge temperatuur geothermie al toegepast, met name in de omgeving van München op dieptes die vergelijkbaar zijn met Nederland.

Vragen voor bewoners

De gemeente is in 2016 begonnen met beoordelen of aardwarmte een bijdrage kan leveren aan het duurzaam opwekken van warmte in Almere. Samen met verschillende partners zoeken we naar de voor de stad optimale uitkomst.

Het college heeft in september 2020 besloten om een opsporingsvergunning <link naar raadsbrief> bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat aan te vragen. Met die opsporingsvergunning kan de gemeente in de Almeerse ondergrond op zoek gaan naar warm water, waarmee gebouwen en bedrijven verwarmd kunnen worden. De gemeente doet dat samen met HVC, het energie- en afvalbedrijf van 44 gemeenten (waaronder Almere) en 6 waterschappen, en met energieleverancier Vattenfall, de beheerder van het Almeerse warmtenet.

Degene die de vergunning verkrijgt heeft voor de komende 5 jaar het alleenrecht voor het verder ontwikkelen van geothermie. De gemeente wil zo voorkomen dat andere partijen  een claim op de ondergrond van Almere indienen zonder dat de gemeente daarbij betrokken is.

Heb ik invloed op de te kiezen locaties voor de testen?

Op basis van de onderzoeken wordt bepaald op welke plekken de aardwarmte het beste te winnen is. Afhankelijk van die onderzoeken zal de beste plek aan de oppervlakte gekozen worden. De besluiten hierover worden via inspraak bepaald.

Hoe wordt het bodemonderzoek uitgevoerd?

In bebouwde gebieden stuurt een speciale vrachtwagen trillingen de grond in. In onbebouwde gebieden gebruiken ze daarvoor kleine springstofladingen. De springstofladingen hoor je niet, maar voel je mogelijk wel. Als of er een zware vrachtwagen langs komt.

Wat kan de bijdrage van ultradiepe geothermie aan de energietransitie zijn?

ECN (EnergieCentrum Nederland) heeft een globale technische inschatting gemaakt over hoeveel  geothermie kan bijdragen aan de totale warmtevraag in Nederland. ECN schat in dat de geothermie in 2050 kan groeien naar  14% van de totale warmtevraag in 2050.

Wat is het effect van warmte op de grondwaterkwaliteit?

Er is momenteel nog weinig bekend over dit effect en de risico’s. Het Rijk heeft daarom een speciaal programma opgesteld, waarin dit effect wordt onderzocht. Er is behoefte aan praktijkinformatie van alle effecten en risico’s.

Met geothermie kan het warmtenet gevoed worden?

Warmtenetten transporteren warm water naar woningen, kantoren en andere gebouwen, waarmee deze gebouwen worden verwarmd. Het water komt doorgaans van een centrale bron en gaat via een stelsel van pijpen en leidingen naar de gebruikers.

Een warmtenet levert warmte van één bepaalde temperatuur. In Almere is dat ‘Hoog temperatuur’. Alle woningen kunnen hiermee worden verwarmd. Als alle woningen goed geïsoleerd zijn, dan kan de temperatuur lager worden. Voorlopig kan dit niet.

Zijn er kosten voor Almeerse huishoudens?

Nee, het kost u als inwoner niets. De onderzoekskosten worden nu betaald door gemeente, Provincie en ministerie.

Wat zijn de voordelen voor Almeerse huishoudens?

Als de prijs van de energie daalt, dan zal dat voordeel ook terecht komen bij de Almeerse huishoudens. Daar kunnen we nog niets over zeggen.

Vragen over gevolgen en risico’s

Hoe gaat de gemeente / de overheid om met risico’s?

Ultradiepe geothermie is in Nederland nieuw. Veilig en verantwoord is het uitgangspunt in alle stadia van een project. Risico’s worden vooraf in kaart gebracht, de kans en het effect van een risico wordt via (internationaal) onderzoek ingeschat. Er worden veiligheidsmaatregelen bepaald. Hierbij wordt gebruik gemaakt van kennis en ervaring die is opgebouwd bij de winning van geothermie, aardgas en aardolie in binnen- en buitenland. Bovendien wordt de deskundigheid van  organisaties zoals SodM, EBN, TNO en de ministeries van EZK en IenW gebruikt. Risico’s worden voortdurend gemonitord en indien nodig worden er maatregelen getroffen. Indien het niet veilig en verantwoord kan, wordt er geen ultradiepe geothermie gewonnen.

Is er bij ultradiepe geothermie kans op aardbevingen?

 Aan alle activiteiten in de ondergrond zijn risico’s verbonden, zo ook bij ultradiepe geothermie. Belangrijk verschil met gaswinning is dat bij ultradiepe geothermie het water uit de ondergrond weer terug wordt geïnjecteerd in dezelfde laag. Er wordt dus geen materiaal blijvend onttrokken aan de ondergrond. De druk blijft vrijwel gelijk. Daardoor is de kans op merkbare effecten zoals bodemdaling of aardbevingen naar verwachting kleiner dan bij gas- of oliewinning. Tegelijkertijd is er in Nederland nog niet vaak op meer dan vier kilometer diepte geboord, waardoor er relatief weinig bekend is over de gesteentes en de effecten. Er moet wel  voorkomen worden dat menselijk handelen leidt tot het uitlokken van een aardbeving. Daarom wordt er uitvoerig geologisch onderzoek gedaan.

Is er bij ultradiepe geothermie kans op verontreiniging van het grondwater?

Alle noodzakelijke maatregelen om verontreinigingen te voorkomen worden getroffen. Voordat een boring plaats vindt, wordt een laag aangebracht, zodat vloeistoffen niet de grond in kunnen lopen. Vervolgens wordt een brede metalen buis in de grond geboord. In deze buis komt de put. De buis wordt vastgezet in de grond met cement en schermt de drinkwaterlagen af van het boorproces. In het uitzonderlijke geval van morsen wordt verontreiniging tegengegaan door de aangebrachte laag. Tijdens productie komt het warme water niet in aanraking met het grondwater. Het opgepompte water verlaat de buizen niet.

Wat zijn de andere alternatieven en de gevolgen daar van?

Er zijn de volgende alternatieven voor aardgas:

All electric

Alles in huis werkt op elektriciteit, verwarming en ook koken. Het is de verzamelnaam voor oplossingen waarbij warmte wordt geproduceerd met elektriciteit: een warmtepomp die water verwarmt, infraroodpanelen die de ruimte verwarmen of rechtstreeks verwarmen via een elektrische boiler. De elektriciteit wordt waar mogelijk op of rond het gebouw zelf opgewekt, bijvoorbeeld met zonnepanelen op het dak. Als er te weinig elektriciteit is, gebruiken all electric gebouwen stroom van het landelijk elektriciteitsnet. Bij een nieuw huis is de kans groot dat een warmtepomp de beste oplossing is. Voor een warmtepomp moet een huis namelijk erg goed geïsoleerd zijn.

Groen gas

Groen gas komt vrij uit (riool)slib en GFT (biomassa). Er is nog weinig groen gas in Nederland. Groen gas is nu vooral een oplossing als andere duurzame energiesystemen geen uitkomst bieden. Denk aan een historische binnenstad met veel monumentale panden en een heel compacte ondergrondse infrastructuur met weinig ruimte voor bodemwarmte. In Flevoland is berekend hoeveel groen gas er gemaakt zou kunnen worden als alle agrariërs mee zouden doen. Dit is best veel, maar nog steeds te weinig om het bij veel mensen aan te bieden. Bovendien heeft de industrie en de transportsector ook groen gas nodig. Daarom is er geen groen gas voor woningen.

Waterstof

Waterstof is er niet vanzelf, maar moet worden gemaakt. Meestal is er stroom voor nodig om waterstof te maken uit water. Op een duurzame manier kan dit door op zonnige dagen het overschot aan energie van zonnepanelen te gebruiken, of op dagen met veel wind het overschot aan energie van windturbines. Op dit moment is dit alleen nog maar op zeldzame momenten dat het én hard waait én de zon schijnt én de industrie stil ligt, bijvoorbeeld op een zondag. Als je genoeg waterstof duurzaam wil maken voor het hele land, dan moet je grote delen van het jaar stroom over hebben.

Hebben we dan niet meer te maken met Vattenfall?

Om de warmte van geothermie te verdelen heb je een warmtenet nodig. Vattenfall is eigenaar van het warmtenet in Stad en Poort. Daarom is Vattenfall ook betrokken bij dit traject. Mogelijk worden in de toekomst nieuwe warmtenetten aangelegd in andere delen van Almere. Deze warmtenetten kunnen in beheer komen bij andere partijen dan Vattenfall.

Welk bedrijf gaat de boringen uitvoeren?

Dit is nog niet bekend.

Is het mogelijk dat op grond van de resultaten uit de proefboringen alsnog wordt besloten dat geothermie definitief niet in Almere gaan plaatsvinden?

Ja, die mogelijkheid is er.